شناسنامه عملیات

تاریخ عملیات 1364/05/01
رمز عملیات
اهداف عملیات
1ـ انهدام نیروی دشمن.

2ـ آزادسازی قسمتی از دریاچه ام النعاج و در نتیجه تسلط بر بخشی دیگر از هور.

3ـ گرفتن جای پا جهت گسترش عملیات.

4ـ گرفتن جناح از دشمن و نزدیک شدن به قسمتی دیگر از خشکی های عراق در جنوب شرقی العماره

فرماندهی سپاه پاسداران
سازمان رزم سپاه پاسداران
سطح نبرد محدود
نوع عملیات محدود
جبهه نبرد سوسنگرد(طلائیه تا بستان)
منطقه عملیات دریاچه ام النعاج در شمال غربی هور الهویزه و جنوب شرقی عماره
استعداد نیرو خودی چهار گردان از تیپ 9 بدر
استعداد نیرو دشمن تیپ117 مرزی ارتش عراق
نتایج عملیات آزاد شدن نیمی از دریاچه ام النعاج به مساحت 150 تا 200 کیلومترمربع
تلفات و خسارات دشمن
بیش از 80 کشته، بیش از 100 مجروح، 53 اسیر

انهدام نیرو و تجهیزات

غنائم چندین قایق و بلم، تعدادی بی سیم و سلاح های سبک و نیمه سنگین


شرح مختصر نبرد

مقدمه

بافت و ترکیب نیروهای عمل کننده در عملیات قدس4، ویژگی مهم این عملیات در مقایسه با دیگر عملیات ها'>عملیات های قدس محسوب می گردد. در این عملیات، یگان عمل کننده(تیپ9 بدر)، به جز فرمانده و برخی کادرهای آن، متشکل از نیروهای مجاهد عراقی بود که در طول جنگ از عراق اخراج شده و بعضاً خود پناهنده شده بودند. ترکیبی از ارتشیان عراق و مجاهدین غیرنظامی که به لحاظ بینش سیاسی و انگیزة حرکت و جهاد مسلحانه، در جبهه حضور یافته بودند، تیپ بدر را تشکیل می داد که قبل از اجرای عملیات قدس4، پدافند همین منطقه عملیاتی را در هور به عهده داشت.



هر چند در میان صد هزار مهاجر عراقی، تشکیل یک تیپ (منها) نمی تواند در نظر اول آنچنان قابل توجه به حساب آید، ولی به هر حال می توان گفت نطفة یک حرکت صحیح بسته شد و در صورت دقت و ممارست و ایجاد زمینه های مناسب و حذف عوامل بازدارنده، جای امیدواری داشت که برای آینده انقلاب اسلامی عراق گامی برداشته شده است.



هستة اولیه این تیپ، دو سال قبل از این در شرق بصره شکل گرفته بود. در آنجا از تعدادی رزمندة مسلمان عراقی گردانی به نام "شهید صدر" تشکیل شد و در پدافند پاسگاه زید به کار گرفته شد. این گردان زیر امر لشکر ولی عصر(عج) قرار داشت. در عملیات خیبر صحبت تشکیل تیپ امام صادق(ع) از این نیروها بود که مدتی بعد با تیپ امام حسن(ع) ادغام شدند و این تیپ در عمل پایدار نماند.



در عملیات بدر، این نیروها با عنوان گردان های شهید صدر در کنار لشکر25 کربلا، قرارگاه نجف2 را تشکیل دادند و اقدامات درخور توجهی از آنان مشاهده شد. بعد از عملیات بدر نیز مسئولیت پدافند قسمتی از هور را به عهده گرفتند و در تدابیر بعدی مسئولان سپاه، قرارشد که ترکیب این نیروها با نیروهای قرارگاه رمضان، "تیپ بدر" را به وجود آورد و عشایر مبارز تحت امر قرارگاه نصرت نیز در چارچوب این تیپ قرار بگیرند.



در این تیپ، کادرهایی از سپاه نیز حضور داشتند که بیشتر برای انتقال تجربه و نیز جهت استحکام بافت تیپ و قوام تشکیلات آن در کنار مجاهدان عراقی تلاش می کردند. عملیات قدس4 نخستین تجربة این تیپ در زمینة عملیات محدود به شمار می رود که عملیات موفقی بود.



اگر نحوه حرکت برادران پرشور و با انگیزه ای که در تیپ بدر به کار پرداختند الگوی آیندة عراقیانی که در قم و تهران اوقات می گذراندند، قرار می گرفت، انقلاب اسلامی در عراق چشم اندازی امیدوار کننده می توانست داشته باشد.



نیروهای تیپ شامل دو گروه می شدند، یک گروه نیروهای نظامی متشکل از افسران، درجه داران و سربازان عراقی بود که اوایل جنگ پناهنده شدند، اینها افراد با ایمانی بودند که اکثر جنبة نظامی داشتند. گروه دوم نیروهای مردمی بودند که بیشترشان تحصیلات بالایی داشتند (دانشجو و فارغ التحصیل مهندسی و رشته های دیگر) و دارای بینش سیاسی خوبی بودند. فرماندهی تیپ به طور مطلوبی این افراد را با توجه به توانایی هایی که داشتند به کار می گرفت.



قرار گرفتن برادران عراقی در رده های مسئولیتی با توجه به کیفیت های خوبی که داشتند باعث شد که خیلی متعهدانه با مسائل برخورد کنند. این کار روی نیروهای بسیجی عراقی نیز مؤثر بود و در هدایت و ارتباط نیرو با مسئولان تأثیر خود را نشان داد. در رده فرماند هان و معاونان گردان هم از برادران مجاهد عراقی استفاده شد که در عملیات نیز خیلی خوب کار کردند. همین طور واحد اطلاعات و عملیات نیز نقش مؤثر و عملکرد مناسبی در عملیات ایفا کرد.



پس از عملیات بدر، گردان های شهید صدر، متشکل از نیروهای مجاهد عراقی که عملیات موفقی در پاسگاه ترابه انجام داده بودند به اتفاق نیروهای قرارگاه رمضان، تیپ بدر را به فرماندهی اسماعیل دقایقی (از برادران سپاه) تشکیل دادند. این تیپ با ایجاد کمین هایی در منطقه کار خود را شروع کرد و یک خط پدافندی تشکیل داد. پس از پدافند در هور، به وجود آوردن حالت تهاجمی به منظور منفعل ساختن دشمن به عنوان یک مسئله مهم مطرح شد و به همین دلیل "گشت رزمی" در هور در صدر کارهای این تیپ قرار گرفت.



انتخاب منطقه عملیات

هنگامی که عملیات ها'>عملیات های محدود در دستور کار سپاه بود، در جلسه ای با جانشین فرمانده سپاه (برادر شمخانی)، اجرای عملیات در این منطقه تصویب شد و این تیپ با توجه به شناسایی و اطلاعاتی که تا آن زمان کسب کرده بود، کار تکمیل شناسایی و آمادگی برای اجرای عملیات را آغاز کرد.



دو حادثه مهم در جهت شکل گیری عملیات قدس4 در دریاچه ام النعاج در هور الهویزه نقش داشت: یکی کنار رفتن تهل های شط الدوب بود، که بر اثر طوفان شدید و بی سابقه انجام گرفت و بدین ترتیب این شط به دریاچه ام النعاج متصل گردید و دیگری دستگیری تعدادی از نیروهای شناسایی عراق بود که طی یک درگیری با مجاهدین عراقی به اسارت در آمدند. اطلاعات نسبتاً موثقی که از این اسیران به دست آمد، زمینه مناسب را جهت معطوف کردن توجه فرماندهان به دریاچه ام النعاج فراهم کرد.



آشنایی با منطقه عملیات

دریاچه ام النعاج در شمال غربی هور الهویزه و جنوب شرقی العماره عراق قرار دارد. آب این دریاچه از رودخانه های ایران تأمین می شود که از طریق آبراه های متفاوت در آن جریان می یابد. دریاچه و آبراه های منتهی به آن دارای تهل های فراوان است. در شرق دریاچه تهل ها بیشتر متحرک بوده، مسیر حرکتشان شرقی ـ غربی است و عمدتاً بستگی به جهت وزش باد دارد. قبل از جنگ عده ای از عشایر در این دریاچه زندگی می کردند که بر روی تهل های ثابت، حباشه (سایبان) ساخته، از راه صید ماهی امرار معاش می کردند. همچنین فروش نی به کارخانة حصیر بافی نیز بخشی دیگر از درآمد آنها را تشکیل می داد.



مهم ترین آبراه های منطقه هم عبارت است از: کسر، خیط، مالت عویه، لعوج، قاچاقچی، باب الهوا و خسرسوده که حراست از آنها را تعداد اندکی از نیروهای ارتش عراق و عمدتاً نیروهای فرسان الهور به عهده داشتند.



خط پدافندی نیروهای خودی قبل از عملیات

خط نیروهای خودی از غرب به شرق نزدیک نهروان، آبراه مالت عویه، شط الدوب، حاشیه برکه سیسون جلوی ام الطیره، آبراه لعوج و برکه ابوشوش بود که به وسیله کمین ها و پاسگاه های متعدد تأمین می شد. طول این خط پدافندی بین12 تا 14 کیلومتر بود. تیپ بدر با استعداد 4 گردان بعد از عملیات بدر در این منطقه پدافند می کرد.



شناسایی

شناسایی منطقه را واحد اطلاعات و عملیات تیپ ـ که متشکل از نیروهای مجاهد عراقی، عشایر هور و عده ای از رزمندگان سپاه پاسداران بودـ از اوایل تیر (یک ماه قبل از عملیات) در دو محور غربی و شرقی شروع کرد.



در محور غربی شناسایی با بلم و سپس از فاصله نزدیک تر به وسیله غواص ها روی پاسگاه های دشمن انجام می گرفت. عناصر شناسایی (به صورت غواصی) تا جایی جلو می رفتند که صدای نیروهای دشمن را می شنیدند، حداکثر مسافتی که غواص ها در این محور طی می کردند 5/2 تا 3 کیلومتر بود.



شناسایی ها عمدتاً به هنگام غروب آفتاب شروع می شد و نیروهای شناسایی گاهی 2 شب در منطقه می ماندند. پاسگاه سمت راست سیسون به دلیل حضور عشایر (در برکه سیسون) به طور دقیق شناسایی نشد زیرا که عشایر بسیار حساس بودند و از علائمی از جمله خیس شدن بالای نی ها متوجه تردد افراد می شدند. در محور غربی دشمن دارای 4 پاسگاه ارتشی و 5 کمین فرسان الهور بود. کمین ها نیز به دو صورت فعالیت می کردند. کمین های متحرک، که با بلم در میان نی ها مخفی می شدند و کمین های ثابت، که روی تهل ها استقرار داشتند. در هر کمین دشمن از 8 تا 15 نیرو مجهز به سلاح های سبک حضور داشتند. مهم ترین مانع مصنوعی در این محور یک رشته سیم خاردار حلقوی در دهنه سیسون بود.



در محور شرقی نیز شناسایی هایی فقط به وسیله بلم و با کمک و راهنمایی عشایر انجام می گرفت و به لحاظ وجود کمین های زیاد از فرسان الهور و علامت گذاری منطقه به وسیله این افراد، شناسایی بسیار کند پیش می رفت و به همین دلیل شناسایی دقیقی از وضعیت دشمن به عمل نیامد. یکی از ابزار خوب شناسایی، استفاده از دستگاه شنود بی سیم ها بود که از این طریق تا حدودی محل پاسگاه ها، کمین های دشمن، تعداد نیروی کمین ها، زمان تدارکات، تعویض نگهبانی، نوع سلاح ها و زمان درخواست آنها به دست می آمد.



در محور شرقی در ام الطیره دو پاسگاه به استعداد جمعاً 30 نیرو و تعدادی کمین های فرسان الهور در اطراف وجود داشت و به دلایلی که ذکر شد از این محور شناسایی دقیقی به عمل نیامد.



استعداد و آرایش کلی دشمن در منطقه

پدافند کلی منطقه به عهده لشکر29 ارتش عراق است که در المعیل مستقر است. تیپ117 مرزی ارتش عراق نیز که قرارگاه آن در ابوشعیر قرار داشت، در مقابل تیپ بدر مستقر بود، به این ترتیب که گردان5 و عناصری از گردان2 این تیپ در دریاچه ام النعاج و گردان4 آن از ابوخصاف به سمت جنوب در مقابل آبراه خیط استقرار داشتند.



طراحی عملیات

الف) هدف

اهداف کلی این عملیات محدود عبارت بود از انهدام نیرو، آزادسازی بیش از 150 کیلومتر مربع از دریاچه ام النعاج، گرفتن جای پایی جهت گسترش عملیات و سرانجام گرفتن جناحی از دشمن و نزدیک شدن به قسمتی دیگر از خشکی های عراق.



ب) سازمان رزم

سازمان رزم تیپ بدر در این عملیات عبارت بود از گردان شهید بهشتی به استعداد 90 تن، گردان انصار الحسین به استعداد 70 تن، گردان شهید دستغیب به استعداد دو گروهان (یک گروهان در احتیاط)، گردان شهید صدر به استعداد 100 تن به علاوه یک گروهان در احتیاط.



ج) طرح مانور

بر اساس طرح، منطقه عملیاتی به دو محور شرق و غرب تقسیم گردید. هدف های محور غربی عبارت بود از پنج کمین عشایر در داخل سیسون، دو پاسگاه ارتش عراق در دو طرف دهنه سیسون، پاسگاه فرماندهی دشمن در وسط دو پاسگاه پیشین و پاسگاه دهنه قاچاقچی.



در محور شرقی هدف هایی در ام الطیره بود که شامل دو پاسگاه دشمن و کمین های ام تاوه، خسرسوده و پاسگاه خسرسوده می شد.



مانور تصرف پاسگاه ها به این ترتیب بود که یک تیم غواص مجهز به کلاشینکف، نارنجک دستی، تفنگ نارنجک انداز و کلت منور (به رنگ های سبز و قرمز) می بایست در سکوت و با غافل گیری به پاسگاه حمله می کرد.



برای اطلاع نیروهای پشتیبانی ـ که سوار بر قایق و مجهز به دوشکا و تیربار بودند ـ از چگونگی اوضاع و اقدام مناسب، قرار بود در صورت سقوط پاسگاه، گلوله منور سبز و در صورت عدم موفقیت و مقاومت دشمن، گلوله منور قرمز شلیک شود و نیروهای عمل کننده (غواص) با گرفتن جان پناه مناسب (زمین یا آب)، منتظر کمک نیروهای پشتیبان بمانند. نیروهای پشتیبان می بایست با قایق موتور خاموش و به وسیله پارو تا محل معینی جلو می رفتند و در ساعت معین با شنیدن صدای اولین شلیک، با موتور روشن و به آهستگی به سمت هدف می راندند تا با دیدن نشانه سبز یا قرمز، یکی از این دو مأموریت را انجام بدهند.



در صورت دیدن منور سبز، مأموریت، پاک سازی نی زار اطراف پاسگاه بود و می بایست یک قایق تا 150 متر جلوتر از پاسگاه می رفت و تا پایان مأموریت عهده دار تأمین می شد. نیروهای پشتیبانی بعد از پاک سازی، می بایست در میان نی ها با فاصله معین از پاسگاه، کمین می کردند، سپس مستقر می شدند.



در وضعیت دوم، نیروها می بایست با اجرای آتش روی پاسگاه، به سرعت به آن نزدیک می شدند و به تهل می چسبیدند و در تصرف پاسگاه کمک می کردند. پس از سقوط پاسگاه، مأموریت به همان صورت اول، ادامه می یافت. یاد آوری می شود که برای تصرف هر پاسگاه، نیروی غواص و پشتیبان جداگانه و برای برخی نقاط جناح عملیات نیز نیروی جداگانه سازمان دهی شده بود.



جهت گمراه کردن دشمن نیز تدبیری به کار گرفته شد: می بایست نیروهایی با چهار تا پنج قایق از آخرین پاسگاه خودی حرکت می کردند و هم زمان با شروع درگیری، با اجرای آتش شدید روی پاسگاه های دشمن در نهروان و نهر الصوه، یک عمل ایذایی انجام می دادند و دشمن را از درک محور اصلی حمله منحرف می ساختند.



به طور کلی در هر دو محور شرقی و غربی، ایجاد کمین در میان نی ها برای استقرار خودی در دریاچه، به وسیله قایق ها و بلم ها بوده است تا در فرصت مناسب بعدی، یونولیت ها برای ساختن کمین آورده شود.



برادر بهمئی مسئول طرح عملیات تیپ9 بدر مسئولیت هدایت عملیات در محور شرقی و برادر دقایقی فرمانده تیپ بدر، همین مسئولیت را در محور غربی به عهده داشتند. البته فرمانده تیپ، با محور شرقی نیز در ارتباط بود، اما عمده توانش را در محور غربی می بایست به کار می برد.



قطع ارتباط چند ساعتة غواص ها با نیروی پشتیبانی قبل از شروع عملیات، یعنی از هنگامی که در آب فرو می رفتند و از قایق ها جدا می شدند تا زمانی که کلت منور شلیک می شد، برای تیپ به عنوان یک مسئله مطرح بود که می بایست حل می شد. در این مدت در صورتی که اتفاقی برای نیروهای غواص می افتاد، خودشان می بایست آن را رفع می کردند، بدون هیچ امکان کمکی از نیروهای پشتیبانی. گفتنی است که ابتدا تصمیم گرفته شد بی سیم ضد آب درست شود، اما متأسفانه انجام نشد.



در هر حال مسئولان تیم های غواص آخرین هماهنگی های لازم را انجام دادند. زمان رسیدن به هدف از نقطة رهایی، به وسیله مسئولان تیم ها تخمین زده شد و اسماعیل دقایقی، فرمانده تیپ بدر دو ساعت به زمان های پیش بینی شده افزود تا در صورت پیش آمدن حادثه ای، زمان عملیات عقب نیفتد و همگی سر ساعت برسند. ساعت 24 به عنوان زمان شروع درگیری برای هر دو محور تعیین شد.



در آستانه عملیات

اقدامات خودی: نیروهای عمل کننده به تدریج از دو روز قبل از عملیات با رعایت اصل غافل گیری به منطقه عملیات انتقال داده شدند. نیروهای محور غربی در پاسگاه سه و پاسگاه های هور مستقر شدند و نیروهای محور شرقی در مجاورت آبراه لعوج و برکه ابوشوش استقرار یافتند. ضمن آنکه اکثر نیروهای عمل کننده (طی دو روز باقی مانده به عملیات) کاملاً به منطقه عملیات توجیه شدند.



واحد تخریب با منفجر کردن تهل های ثابت و متحرک در مسیر حرکت نیروها، معابر لازم را از موانع عبور پاک سازی کرد و سایر واحد های پشتیبانی و خدمات رزم (نظیر مهندسی، تدارکات، بهداری، مخابرات و ...) اقدامات لازم را برای پشتیبانی از نیروها به عمل آوردند.



اقدامات دشمن: عراقی ها قبل از عملیات تقریباً روزی یک تا دو بار به وسیله هواپیمای پی.سی.7 منطقه را بمباران می کردند. آتش توپخانه هم تا حدودی روی منطقه اجرا می شد و در مواردی هم نیروهای فرسان الهور اقدامات شناسایی و گشت رزمی انجام می دادند ولی به دلیل وجود کمین های خودی، نتوانستند اقدام مهمی انجام بدهند.



شرح عملیات

شب اول 13645/1ـ عملیات در محور غربی

در این محور باید 5 کمین (داخل برکه سیسون) و 4 پاسگاه در دریاچه ام النعاج به تصرف نیروهای خودی در می آمد، یک حرکت ایذایی در نهروان ـ نهرالحصوه می شد و خط پدافندی با استقرار نیرو در معمرالدوب ـ الهرود تکمیل می گشت.



شرح عملیات گردان شهید دستغیب

الف) تصرف پاسگاه بالای آبراه قاچاقچی: 6 نفر غواص به وسیله 3 بلم با سلاح های کلاش، نارنجک دستی (هرنفر4 عدد)، تفنگ نارنجک انداز و کلت منور ساعت 5 بعد از ظهر از ابتدای سیسون ـ الدوب وارد آبراه قاچاقچی شدند. بلم ها 2 ساعته به سر آبراه قاچاقچی رسیدند و غواص ها داخل آب شدند. ابتدا 2 تن از برادران به درون آب رفته و یک بار دیگر پاسگاه دشمن را شناسایی کردند، سپس کلیه غواص ها ساعت حدود 22 داخل آب شدند. پس از طی مسافتی حدود 600 الی 700 متر تا نزدیکی پاسگاه دشمن به زیر آب رفته و جلوی پاسگاه از آب بیرون آمدند و با آرایشی هلالی شکل، پاسگاه را به محاصره خود درآوردند. در این موقع (ساعت بین 23:30 تا 24) مسئول دسته و یکی از برادران غواص، نگهبان پاسگاه را در حال نگهبانی مشاهده می کنند و تصمیم می گیرند قبل از شروع درگیری در قسمت های دیگر، با خفه کردن نگهبان مابقی را بدون درگیری اسیر کنند. دو غواص به سمت تهل می روند ولی به هنگام رفتن روی تهل، درگیری در قسمت های دیگر شروع می شود.



شروع عملیات در محورهای دیگر موجب گردید که نگهبان متوجه اوضاع شده و به سرعت اقدام به بیدار کردن دیگران کند. غواص ها با دیدن این حرکت، ابتدا هر کدام یک نارنجک بر روی تهل پرتاب کردند سپس با گشودن رگبار به سمت عراقی ها روی تهل رفتند؛ نیروهای دشمن که غافل گیر شده و قدرت هرگونه حرکتی از آنان سلب گردیده بود، همگی به روی زمین خوابیدند و فریاد زدند ما تسلیم هستیم، شلیک نکنید.



نیروهای پشتیبان نیز با شروع درگیری موتورها را روشن و به سمت پاسگاه حرکت کردند. آنها زمانی که کلت منور قرمز شلیک شد در نزدیکی پاسگاه دشمن قرار داشتند و فریاد زدند (خطاب به نیروهای غواص) شما سالمید؟ جواب شنیدند بله و معلوم شد که پاسگاه سقوط کرده است. بلافاصله این خبر به عقبه داده شد. نیروهای قایق سوار سپس تا 200 الی 300 متری بالاتر و اطراف پاسگاه دشمن را به رگبار بستند که اگر نیرویی از دشمن در نی زارها مخفی شده، پاک سازی شود.



درباره اهمیت این پاسگاه که ظرف مدت 5/1 دقیقه سقوط کرد، فرمانده تیپ بدر گفت:



این پاسگاه یکی از مهم ترین جناح های دشمن بود زیرا که اینجا تا آبراه اصلی دشمن که نهرالولد بود فاصله چندانی نداشت و نیروهای مستقر در ام النعاج عقبه شان ابوخصاف بود. دشمن از ابوخصاف وارد نهرالولد می شد و سپس وارد دریاچه شده به چپ و راست می رفت ونیروهای خود را در ام النعاج تغذیه می کرد که از اهمیت خاصی برای دشمن برخوردار بود.



گرفتن 11 اسیر، یک قایق موتوری، یک بی سیم راکال، تعدادی سلاح کلاشینکوف، آرپی جی و یک تیربار، از نتایج عمل در این پاسگاه می باشد.



ب) تأمین جناح چپ و تکمیل خط پدافندی: برای تکمیل خط پدافندی و تأمین جناح چپ عملیات، تعدادی نیرو از گردان شهید دستغیب با 4 قایق دوشکا و معمولی از سیسون و الدوب به وسیله پارو به راه افتادند و به محض شروع عملیات موتورها را روشن کرده به سمت هدف های خود در الهرود، الدوب و معمر حرکت کردند. در ساعت 30 دقیقه بامداد به هدف ها رسیدند و در آنجا مستقر شدند.



شرح عملیات گردان شهید صدر

الف) پاسگاه سمت راست سیسون: در ساعت 20 غواصان گردان شهید صدر از آخرین کمین خودی به وسیله 3 بلم همراه با دو قایق پشتیبانی (دوشکا و معمولی) بدون روشن کردن موتور و با پارو زدن به سمت هدف حرکت کردند. بعد از طی حدود 600 متر در پیچ اول سمت راست سیسون بلم ها را مخفی کردند و قایق های پشتیبانی نیز همان جا ماندند. در ساعت 21 هفت غواص به سمت پاسگاه و کمین مورد نظر حرکت کردند که دو تن از آنها در 100 متری کمین (بین پاسگاه و کمین) ماندند.



غواصان ساعت 24 در 5 متری پاسگاه دشمن بودند. دقایقی بعد با شنیدن صدای درگیری از پاسگاه سمت چپ، غواصان هرکدام یک نارنجک روی پاسگاه انداختند. دشمن بلافاصله عکس العمل نشان داد و به سمت آنها شروع به تیراندازی کرد. دو تن از غواصان مجروح شدند، اما 3 تن دیگر، روی دشمن آتش گشودند و بالای تهل رفتند.



با شدت گرفتن آتش دشمن، به ناچار هر سه غواص زمین گیر شدند و کلت منور قرمز (به نشانه عدم الفتح) شلیک کردند. قایق های پشتیبان که با موتورهای روشن در نزدیکی پاسگاه دشمن آماده بودند از فاصله نزدیک تهل را زیر آتش گرفتند، محوطه یکپارچه آتش شد، بنزین و مهمات عراقی ها منفجر شد و می سوخت. در پی آن نیروهای دشمن دست از مقاومت برداشته به درون نی ها فرار کردند. قایق های پشتیبان با تیراندازی هوایی نزدیک پاسگاه شدند و اطراف پاسگاه را جهت پاک سازی به رگبار بستند و پاسگاه در مدت کوتاهی سقوط کرد.



نتیجه عملیات در این پاسگاه و کمین، کشته شدن دو نیروی دشمن و کسب غنائمی از جمله یک قایق موتوری، یک آرپی جی، تعدادی تفنگ کلاشینکوف، تعدادی بلم، خمپاره60، تیربار و یک بی سیم راکال بود.



ب) پاسگاه سمت چپ سیسون: شش غواص از ظهر با 3 بلم و پشتیبانی 2 قایق عادی و دوشکا و یک راهنما از الدوب وارد قاچاقچی شدند. غواصان از ساعت 16 به داخل آب رفتند تا مسافتی 3 کیلومتری را طی کنند. آنها پس از چند ساعت غواصی، در ساعت 21 به 15 متری پاسگاه دشمن رسیدند و آماده دریافت دستور فرمانده تیپ برای حمله شدند.



در ساعت 30 دقیقه بامداد رزمندگان غواص پس از پرتاب نارنجک روی پاسگاه، با تیراندازی به روی تهل رفتند. پس از تیراندازی کوتاهی که به مجروح شدن یک غواص منجر شد، عراقی ها روی زمین خوابیدند و تسلیم شدند و پاسگاه در مدت چند دقیقه سقوط کرد. با شلیک منور سبز، قایق های پشتیبانی به سمت هدف حرکت کردند و به محض رسیدن به پاسگاه اطراف آن را برای پاک سازی، به رگبار بستند.



در همین حین عده ای از نیروهای فرسان الهور که با 2 بلم از وسط سیسون فرار کرده بودند، به این قسمت آمدند که بلافاصله به رویشان آتش گشوده شد و هر 2 بلم که چهار تن در آن بودند غرق و افرادش کشته شدند.



نتیجه عملیات در این پاسگاه: اسیر شدن 10 نیروی دشمن که 2 تن آنها به علت جراحت شدید جان دادند و به غنیمت گرفتن یک قایق موتوری، تعدادی تفنگ کلاشینکوف، یک آرپی جی، بی سیم راکال و یک تیربار.



ج) پاسگاه فرماندهی: شش غواص با 3 بلم به همراه 2 قایق پشتیبانی (دوشکا و عادی) ساعت 17:30 تا 18 از الدوب وارد قاچاقچی شدند. آنها پس از طی مسافتی حدود 1/5 کیلومتر، زودتر از وقت معین به پاسگاه رسیدند و ساعت 5 دقیقه بامداد با شروع درگیری در پاسگاه های دیگر، نارنجک ها را به درون پاسگاه پرتاب کردند و هم زمان با به رگبار بستن پاسگاه روی آن رفتند. ابتدا افراد دشمن به طرف نیروهای غواص تیراندازی کردند که دو تن مجروح شدند ولی با ادامه تیراندازی غواصان، عراقی ها روی زمین خوابیده و فریاد زدند ما تسلیم هستیم.



نتیجه عملیات در این پاسگاه: از افراد دشمن 4 تن کشته و 11 تن اسیر شدند. غنائم به دست آمده نیز یک بی سیم راکال، تعدادی سلاح، آرپی جی، خمپاره60، دو قایق موتوری و یک تیربار بود.



د) دو کمین سمت چپ برکه سیسون: چهار غواص ساعت 19 از آخرین کمین نیروهای خودی در سیسون حرکت کردند. آنان از 500 متری کمین های دشمن به درون آب رفتند و حدود ساعت 24 در نزدیکی کمین ها بودند. با شروع درگیری به کمین ها نزدیک شدند، ولی نیروی کمین ها فرار کرده بودند.



ه) دو کمین وسط برکه سیسون: برای دو کمین وسط، سه غواص به همراه یک قایق پشتیبانی عادی حرکت کردند. غواصان هم زمان با شروع درگیری با تیراندازی به کمین ها نزدیک شدند و چند نارنجک به روی آن پرتاب کردند. طبق پیش بینی کسی در کمین ها نبود.



و) عمل ایذایی در نهروان و نهرالحصوه: هم زمان با عملیات در دریاچه ام النعاج یک گروه از گردان شهید صدر با 4 قایق (قایق های تیربار و معمولی) بعد از عبور از الدوب و مالت عویه به سمت پاسگاه های دشمن در نهروان و نهرالحصوه رفته و روی دشمن آتش سنگینی اجرا کردند.



این حرکت که با هدف فریب دشمن به اجرا درآمد، با موفقیت روبه رو شد، زیرا دشمن تصور کرد که از ترابه به او حمله شده است و همان موقع آتش سنگینی روی ترابه اجرا کرد.



به طور کلی عملیات در محور غربی 15 دقیقه به طول انجامید و بعد از آن منطقه کاملاً به دست نیروهای خودی افتاد.



در حاشیه وقایع شب اول، انتقال اسیران محور غربی

برای انتقال اسیران به عقب، آنها ابتدا به محل هدایت عملیات (قایق فرماندهی)، سپس به مقر تیپ انتقال می یافتند. از میان اسیران، بی سیم چی پاسگاه فرماندهی دشمن در محل هدایت نگه داشته شد. دشمن با توجه به سقوط پاسگاه هایش، منطقه را زیر آتش سنگین گرفته بود و تردد در منطقه مشکل شده بود. از بی سیم چی مزبور خواسته شد که برای مقابله با این وضعیت با نیروهای خودی همکاری کند که وی با اشتیاق پذیرفت. این فرد به پست شنود برده شد تا با فرماندهی خود (در عقبه) تماس بگیرد و به فرمانده شان بگوید که آتش را قطع کنید، زیرا روی سر ما می ریزد. با این اقدام، بعد از لحظاتی آتش به طور کلی روی منطقه قطع شد.



حدود چهار ساعت شنود به وسیله این فرد با دشمن در تماس بود. قطع آتش در این مدت کمک بزرگی به نیروهای خودی کرد و منطقه کاملاً قابل تردد شد. بعد از این مدت، مجدداً از بی سیم چی (جهت لو نرفتن شنود) خواسته شد با فرماندهی خود تماس گرفته وانمود کند که نیروهای اسلام به طرفشان می آیند و قصد حمله دارند، سپس لحظه به لحظه گزارش کند تا سقوط پاسگاه، که پس از صحبت لازم با فرماندهی دشمن و در حین آن، بی سیم توسط شنود خودی قطع شد. در این لحظه فرماندهی دشمن سعی داشت با بی سیم چی تماس بگیرد و این نشان می داد که صحنه سازی مؤثر بوده است.



پس از انتقال این بی سیم چی به مقر تیپ، وی با یکی از مجاهدان عراقی آشنا درآمد که همدیگر را در آغوش گرفته و بوسیدند.



عملیات در محور شرقی

گردان شهید بهشتی: یک دسته از گردان شهید بهشتی به استعداد حدود 35 نفر با سلاح های مورد نیاز، روی تهل های حاشیه دریاچه به صورت یک خط 150 تا 200 متری، رو به ام الطیره موضع گرفتند. این خط حدود 400 متر با دشمن فاصله داشت. به محض شروع درگیری در محور غربی این نیروها نیز با پشتیبانی ادوات، پاسگاه های دشمن در ام الطیره را زیر آتش خود گرفتند و گروه تخریب همراه اینها با شروع درگیری، اقدام به انفجار تهل های جلوی دریاچه کرد و برمایه را به ام النعاج وصل نمود.



دسته دیگر گردان شهید بهشتی با سه بلم پس از عبور از آبراه لعوج وارد برمایه ای شدند که به دریاچه ام النعاج منتهی می گردید. آنها با 30 دقیقه تأخیر (ساعت 30 دقیقه بامداد) با بلم ها به سمت کمین دشمن ـ با آتش و حرکت ـ حمله کردند. نیروهای فرسان الهور مدافع کمین، بدون هیچ مقاومتی با دادن تعدادی کشته و مجروح به درون نی ها متواری شدند.



به دستور فرمانده تیپ بدر و با هماهنگی نیروهایی که روی ام الطیره آتش داشتند، این نیروها به سمت پاسگاه دشمن در ام الطیره حرکت کردند، لیکن در جریان درگیری با دشمن بر اثر افتادن یکی از نارنجک های آنها به درون قایق، مسئول تیم و یک رزمنده دیگر مجروح شدند. در پی آن به دلیل مجروح شدن مسئول تیم، مقاومت دشمن و روشن شدن هوا، نیروها عقب کشیدند و در حاشیه دریاچه ام النعاج در ام تاوه مستقر شدند.



گردان انصارالحسین: نیروهایی از گردان انصارالحسین با سه بلم و پشتیبانی یک قایق دوشکا برای حمله به کمین دشمن وارد آبراه خسرسوده گردیدند. با شروع درگیری (در محورهای دیگر) به آنها دستور داده شد تا سریعاً به دشمن حمله کنند، زیرا در حال عقب نشینی بود. بلافاصله روی کمین دشمن آتش گشوده شد و سپس با آتش و حرکت به کمین نزدیک شدند، لیکن وقتی رسیدند افراد دشمن فرار کرده بودند. پس از آن اطراف کمین را با پرتاب چند نارنجک و شلیک رگبار پاک سازی کردند و به عقب برگشتند و در آبراهی که از ام توسه به خسرسوده وصل می شد کمین کردند.



از طرف دیگر، عراقی ها در پاسگاه خسرسوده بر اثر آتش مؤثر و پرحجم ادوات، مدام با فرماندهی خود در تماس بودند که ما زیر فشار توپخانه هستیم، عده ای کشته و مجروح شده اند، می خواهیم به عقب برگردیم و سرانجام پس از کمی مقاومت ناچار به عقب نشینی شدند. در نتیجه این پاسگاه دشمن به وسیله آتش ادوات موقتاً سقوط کرد.



روز اول عملیات(1364/5/2)

محور غربی

از آنجا که منطقه آزاد شده کاملاً پاک سازی نشده بود، تعدادی از فرسان الهور و ارتشیان عراق که فرار کرده و لا به لای نی ها مخفی شده بودند، با بی سیم به توپخانه گرا می دادند. برای مقابله با این وضعیت، چند تن از رزمندگان با یک قایق و 3 گالن 20 لیتری بنزین به محل رفته بنزین را روی نی ها ریختند و آتش زدند. با شعله ور شدن نی ها قسمتی از تهل که سبز نبود در آتش سوخت ولی همة تهل آتش نگرفت و رزمندگان قصد داشتند به مقر تیپ برگردند که در همین موقع یک سرباز عراقی خود را تسلیم کرد. وی به مقر تیپ آورده شد. این سرباز عراقی یکی از عناصر پاسگاه سمت راست سیسون بود که شب قبل به هنگام فرار به درون نی ها، به طور اتفاقی از دیگران جدا شده بود. از این فرد اسامی نیروهایی که میان نی ها مخفی شده بودند گرفته شد. سپس یکی از رزمندگان به محل رفت و با بلندگو گفت که ما جای شما را می دانیم، اگر تسلیم نشوید تهل ها را به آتش خواهیم کشید. وی اسامی تک تک آنها را با بلندگو صدا زد که اسم هر کدام خوانده می شد از میان نی ها با پای برهنه و به حالت تسلیم بیرون می آمد. در نتیجه 9 نفری که در نی ها مخفی شده بودند، همگی تسلیم شدند.



در پاسگاه سمت چپ نیز به همین شیوه عمل شد و دو نفری که پنهان شده بودند بیرون آمدند و تسلیم شدند.



در این روز قایق های گشتی تقریباً فعال بودند و مدام برای تکمیل پاک سازی به منطقه ای که هنوز آلوده به عناصر دشمن بود، می رفتند و هر بار بین یک تا سه تن را اسیر می کردند.



محور شرقی

با روشن شدن هوا دشمن به پاسگاه خسرسوده بازگشت و مجدداً در آن مستقر گردید. هرچند دشمن در ام الطیره نیز نیرو داشت ولی این قسمت تقریباً در محاصره خودی بود. وضعیت منطقه برای دشمن کاملاً روشن نبود، ولی امیدوار بود بتواند به وسیله این نیرو و تقویت آن حرکتی روی منطقه داشته باشد، برای همین ام الطیره در این روز زیر آتش ادوات خودی قرار گرفت.



در ساعت 8:45 رزمندگانی که منطقه را پاک سازی می کردند، هشت نیروی دشمن را که در میان نی ها مخفی شده بودند اسیر کردند و به عقب انتقال دادند. تا این زمان پدافند هوایی نتوانسته بود در منطقه حضور پیدا کند، لذا هواپیماها و هلی کوپتر های دشمن به راحتی در پرواز بودند و نقاط مختلف را هدف می گرفتند. یک بار با راکت پاسگاه سمت راست را آتش زدند. خوشبختانه به دلیل استتار خوب نیروهای خودی و وجود تهل ها و نی زارهای بسیار، پرنده های دشمن تا این زمان نتوانسته بودند خسارتی به رزمندگان وارد کنند.



شناورهای دشمن نیز هرگاه قصد اقدامی علیه رزمندگان داشتند، کمین های خودی به آنها اجازه عبور می دادند، سپس روی آنها اجرای آتش می کردند که همین موجب تحمیل تلفاتی به دشمن می شد.



رزمندگان مستقر در کمین ها برای استتار، به تهل های متحرک طناب بسته بودند و در زمان آمدن هواپیما و هلی کوپترهای دشمن، تهل ها را به جلوی کمین های خود می کشیدند و در نتیجه کاملاً استتار می شدند و افراد دشمن قادر به دیدن آنها نبودند. دشمن در این روز علاوه بر پاتک های پیاپی با شناورهای خود، یک بار نیز با چندین بلم و حمایت دو هلی کوپتر پاتک کرد. در این اقدام، رزمندگان اجازه دادند که دشمن نزدیک شود سپس روی آنها آتش گشودند در نتیجه 7 بلم آنها غرق شد و نفرات بسیاری به هلاکت رسیدند. در همین حین صحبت های خلبان های هلی کوپتر شنود می شد (به وسیله رادیو های کوچک دو موج اف.ام در نزدیکی محل پرواز) یکی از خلبانان به دیگری می گفت:



برو بالای سر نیروهای خودی تا ترسشان بریزد و بروند جلو و گرنه اینها جلو برو نیستند.



به هر حال با وجود فشار شدید فرماندهی دشمن، نیروهای پاتک کننده کاری از پیش نبردند. این در حالی بود که به آنها گفته می شد که اگر جلو نروید به هلی کوپترها دستور می دهیم شما را بزنند.



روز دوم عملیات (1364/5/3)

دشمن در دومین روز عملیات چند بار با اعزام شناور به آبراه قاچاقچی دست به پاتک های ضعیفی زد که در هر بار آمدن، شنود خودی به رزمندگان مستقر در کمین ها اطلاع می دادند، بنابراین به محض نزدیک شدن، روی آنان اجرای آتش می شد و دشمن به ناچار با تلفاتی به عقب برمی گشت.



در این روز نیز واحد پدافند هوایی نتوانست به منطقه بیاید در نتیجه هواپیماهای دشمن به راحتی می آمدند و منطقه را می زدند. به همین دلیل ترددها اکثراً در صبح زود و غروب انجام می گرفت.



فرمانده تیپ (برادر دقایقی) تلاش بسیاری کرد که سلاح های پدافند هوایی را به منطقه بکشاند. وی معتقد است اگر تجهیزات پدافندی وارد منطقه شود و بتواند در سه قسمت بالای قاچاقچی، سیسون و ضلع جنوب شرقی مستقر شود و یک هلی کوپتر یا هواپیما را بزند، دشمن دیگر هواپیما و هلی کوپتر اعزام نمی کند، ولی در کار واحد پدافند کندی خاصی دیده می شود، گذشته از آن منطقه بسیار وسیع است و احتمالاً با استقرار این معدود قبضه ها، پوشش هوایی مناسبی به وجود نخواهد آمد. برای این منطقه موشک سهند مناسب ترین سلاح برای زدن هواپیماها و هلی کوپترهای دشمن است.



شب سوم عملیات: فرار دشمن از ام الطیره و خسرسوده

براساس خبرهای دریافتی از شنود خودی، دشمن نیروهایش را در ام الطیره تقویت کرده بود، لذا طی جلسه ای در مقر تیپ بدر، عملیاتی برای شب سوم در ام الطیره طراحی شد. بر اساس طرح، ساعت 19 تا 19:30 ادوات خودی آتش سنگینی روی ام الطیره ریختند. سپس حدود4 تا 5 قایق که از سیسون وارد دریاچه ام النعاج شده بودند با به زیر آتش گرفتن ام الطیره، خود را به آنجا رسانده، روی تهل رفتند. چند قایق تهل را دور زدند همچنین روی تهل را که پاسگاه در آن قرار داشت، گشتند ولی از دشمن خبری نبود. ظاهراً دشمن دریافته بود که از نیروهایش کاری ساخته نیست لذا قبل از حمله رزمندگان، آنها را بیرون برده بود.



در همین شب، هم زمان با حرکت روی ام الطیره، رزمندگان گردان انصار الحسین به پاسگاه دشمن در حاشیه ام النعاج (خسرسوده) حمله کردند و با آتش و حرکت به سمت پاسگاه رفتند، اما قبل از آنکه به پاسگاه برسند، دشمن فرار کرده بود. سپس رزمندگان در حاشیه دریاچه ام النعاج نزدیک آبراه سوده کمین زدند و مستقر شدند.



در همین شب 8 تن از عناصر فرسان الهور که شب عملیات در میان نی ها مخفی شده و سه شب در آب بودند، شناکنان پس از گذشتن از سیسون و آبراه قاچاقچی، بعد از طی مسافتی حدود 7 کیلومتر، جلوی نیروهای خودی در الهرود بیرون آمدند که وقتی متوجه کمین خودی شدند، بلافاصله زیر آب رفتند. رزمندگان مستقر در کمین، درون آب را به رگبار بستند که در نتیجه یک نفرشان کشته و یکی دیگر مجروح شد و بقیه بیرون آمدند و تسلیم شدند که به مقر تیپ منتقل گردیدند.



نتایج عملیات

آزادسازی نیمی از دریاچه ام النعاج که از شط الدوب در غرب دریاچه شروع می شود و تا برکه ام توسه در شرق آن امتداد دارد.

تلفات دشمن: 80 کشته، 100 مجروح و 53 اسیر.

غنائم به دست آمده: 7 قایق، 10 بلم، 4 بی سیم، 50 تفنگ کلاشینکف، 5 قبضه تیربار، 2 قبضه خمپاره و 5 قبضه آر.پی.جی و 2 عدد دوربین معمولی.

ضایعات خودی: شب عملیات 1 شهید و 6 مجروح که تا یک هفته پس از عملیات به 5 شهید و 25 مجروح افزایش یافت. اکثر تلفات خودی ناشی از حملات هوایی بود.



عوامل موفقیت عملیات: شناسایی دقیق در محور غربی؛ ارتباط قوی بین نیروهای عمل کننده و فرماندهی؛ توجیه خوب نیروهای عملیاتی، فعال بودن پست شنود؛ سرعت عمل و هماهنگی مناسب غواصان، هماهنگی مناسب واحد ادوات با نیروهای عملیاتی.



عملیات تکمیلی قدس4 (اقدام ایذایی1364/5/18)

بعد از عملیات قدس4، عده ایی از افراد فرسان الهور فرار کرده و به هور الحمار رفتند. قبلاً هم بر اثر فشار نیروهای گشتی رزمی تیپ بدر روی فرسان الهور، 250 تن از این افراد فراری شده بودند. فرماندهی تیپ تصمیم گرفت که با یک عملیات ایذایی به انهدام سازمان فرسان الهور بپردازد. پیش بینی می شد که با انهدام نیرو، دیگر فرسان الهور در دریاچه ام النعاج نخواهند ماند و به دلیل انگیزه ضعیف شان فراری خواهند شد و در نتیجه حفاظت هور ضعیف خواهد شد. تأثیر دوم این حرکت ایذایی، امنیت یافتن نیروهای پدافند خودی بود که با ضربه زدن به فرسان الهور و گرفتن قدرت تحرک از آنان میسر می شد.



به دنبال این تصمیم و با بهره گیری از شناسایی قبلی تیپ در این منطقه عملیاتی و تکمیل شناسایی ها، مانور عملیات طراحی شد. در این حرکت ایذایی تیپ9 بدر به دلیل نداشتن نیروهای احتیاط، برای حمله از نیروهای در خط (گردان های عمل کننده در قدس4) استفاده می کرد.



وضعیت دشمن و خودی در منطقه عملیاتی تکمیلی قدس4

دشمن در الابیض در فاصله یک کیلومتری الدوب 2 تا 3 کمین داشت و همین طور دو طرف شط الدوب هم دارای کمین بود. در الابیض کمین جلویی 20 نیرو با 10 بلم و کمین بعدی حدود 15 نفر نیرو و 7 بلم و کمین های دو طرف شط الدوب هر کمین 4 بلم و 10 نیرو و کمین بالای ام الورد حدود 15 نیرو و 8 بلم داشتند.



سازمان مشخص شده برای عملیات چنین بود: از گردان شهید بهشتی 10 تن با 5 بلم. از گردان شهید صدر 10 تن با 3 بلم. از گردان شهید دستغیب 16 تن با 8 بلم، 4 قایق حامل دوشکا و 1 قایق حامل سلاح 5/14 میلی متری (تک لول). برای توجیه بلدچی ها، منطقه یک بار به وسیله 3 بلم شناسایی شد.



شرح عملیات تکمیلی قدس4

ساعت 15:30 روز 1364/5/18 نیروها از آخرین پاسگاه در الدوب به سمت هدف حرکت کردند. در محور الابیض دو تن از نیروهای عمل کننده ساعتی قبل از شروع عملیات از دور متوجه حضور نداشتن افراد دشمن شده بودند، وقتی با شنا به کمین ها نزدیک شدند از نزدیک به خالی بودن آنها مطمئن گردیدند. ساعت 19:26 عملیات با رمز "یا الله، یا الله" شروع شد.



با اعلام شروع عملیات نیروهای مستقر در الابیض به پاک سازی اطراف کمین ها پرداختند. نیروهای عمل کننده در شط الدوب نیز با آتش و حرکت (طبق طرح مانور) به کمین ها نزدیک شدند که با اولین شلیک، نیروهای کمین دشمن همگی به درون آب پریدند. سپس قایق ها به پیش رفته و کمین را دور زدند و اطراف را پاک سازی کردند.



پس از اتمام عملیات در ساعت 19:50 و سقوط کمین های دشمن، اعلامیه های آماده شده از قبل به نی ها نصب شد و در ساعت 19:55 دستور عقب نشینی صادر گردید.



نتیجه عملیات تکمیلی قدس4

انهدام 4 کمین دشمن، وارد شدن تلفات و خساراتی به کمین دشمن در ام الورد، به غنیمت گرفتن 2 قبضه آر.پی.جی، 1 قبضه تیربار گرینف، 1 دستگاه بی سیم و بیش از 10 بلم.



فهرست منابع

1ـ سند شماره 0630 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات قدس4، گزارش راوی عملیات قدس4، علی مژدهی، شهریور 1364.

2ـ سلسله عملیات قدس تحرک در جبهه ها، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)، تهران، 1384.

3- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.